Abstrakty - IV edycja
Prezentujemy listę referentów i tytułów wystąpień wraz ze streszczeniami i wstępną bibliografią. Zapraszamy do lektury!
Przypominamy, że język, w którym podany jest tytuł, jest równoznaczny z językiem całego wystąpienia.
Rafał Smoleń (Warszawa)
„Wielki cesarz Murzynów” - w jaki sposób Europejczycy nazywali Afrykanów w dobie wczesnej ekspansji przedkolonialnej
W niniejszym referacie dokonam analizy wybranych źródeł europejskich do historii wybrzeża Afryki Zachodniej z okresu od połowy XV do końca XVII w. (głównie: Ca’ da Mosto, Pina, Pacheco, Barros, de Marees, Dapper). Wystąpienie będzie miało charakter interdyscyplinarny; będę korzystał z metodologii takich dyscyplin, jak: historia, antropologia, językoznawstwo, filozofia (szczególnie filozofia języka), socjologia czy psychologia.
W analizie skupię się na terminologii politycznej w odniesieniu do różnorodnych organizmów politycznych w Afryce (system segmentarny, wodzostwo, wczesne państwo). W sposób szczególny zajmę się adaptacją europejskich kategorii pojęciowych do opisu skrajnie różnych realiów nie-europejskich, która jest silnie obecna we wszystkich tych źródłach. I tak Ca’ da Mosto pisze o „cesarzu Mali, który jest wielkim cesarzem Murzynów”, Pina opisuje „odkrycie Królestwa Beninu”, a Dapper - „króla Futa Toro”. Nawet wyjątkowo ostrożny Ca’ da Mosto, pisząc o tym, że „ich król [władca Wolofów] w niczym nie przypomina naszych królów chrześcijańskich”, cały czas, mimowolnie lub świadomie, używa terminu „król”! Zresztą, analogie do europejskich stosunków religijnych pojawiają się znacznie częściej, np. w następującym zdaniu z Pacheco: „Nieopodal żyje inny wielki pan o imieniu Hooguanee, który dla Murzynów jest jak Papież u nas”.
Użycie terminologii europejskiej, zgodnie z eurocentrycznym paradygmatem stosunków politycznych i religijnych, można wytłumaczyć na kilka sposobów: (a) jest to sposób na oswojenie i zrozumienie obcej rzeczywistości; (b) wynika to z naturalnej tendencji do katalogowania w ramach znanych kategorii; (c) autorzy nie zawsze widzą dysonans między rzeczywistością afrykańską a europejską; (d) autorzy widzą ten dysonans, ale stosują terminy europejskie, wychodząc z założenia, że nieprzekładalność pewnych znaczeń jest intuicyjnie wyczuwalna; (e) zastosowane kategorie mają charakter względny, a nie absolutny - użycie terminu „król” odzwierciedla pozycję władcy w realiach afrykańskich, a nie w stosunku do rzeczywistości europejskiej; (f) wynika to z przekonania o wspólno(towo)ści pewnych cech (tzw. one great kgnighty fellowship), a także (g) zwykłej pragmatyki w kontaktach wzajemnych.
1. Giovambattista Ramusio, Il viaggio di Giovan Leone e le navigazioni di Alvise da Ca da Mosto, di Pietro di Cintra, di Annone, di un piloto portoghese e di Vasco di Gama, Venezia 1837.
2. Alvise da Ca’ da Mosto, Le navigazioni di Alvise da Ca’ da Mosto e Pietro di Sintra, [tekst źródłowy w:] Giovanni Battista Ramusio, Navigazioni e viaggi, red. M. Milanesi, Torino 1978, t. 1, s. 461-542.
3. Alvise da Ca’ da Mosto, Podróże do Afryki, tłum. J. Szymanowska, oprac. M. Tymowski, Gdańsk 1994.
4. Rui de Pina, Chronica del Rey Dom João II, [fragmenty tekstu źródłowego w j. ang.:] J.W. Blake, Europeans in West Africa 1450-1560, t. 1-2, London 1967, s. 70-79.
5. Duarte Pacheco Pereira, Esmeraldo De Situ Orbis, tłum. na j. ang. i oprac. G.H.T. Kimble, London 1937.
6. João de Barros, Décadas da Ásia, [fragmenty tekstu źródłowego w j. ang.]: G.R. Crone, The Voyages of Ca da Mosto and Other Documents on Western Africa in the Second Half of the Fifteenth Century, London 1936, s. 114-123.
7. Pieter de Marees, Beschryvinge ende historische verhael vant Gout Koninckrijck van Gunea, wydane jako Description and Historical Account of the Gold Kingdom of Guinea (1602), tłum. z hol. i oprac. A. von Dantzig, A. Jones, Oxford 1988.
8. Olfert Dapper, Naukeurige Beschrijvingen der Afrikaensche gewesten, fragment o Beninie wydany jako Olfert Dapper’s Description of Benin (1668), tłum. z hol. i oprac. A. Jones, Wisconsin-Madison 1998.
9. Olfert Dapper, Naukeurige Beschrijvingen der Afrikaensche gewesten, wydane jako Description de l’Afrique, tłum. z flamandzkiego D’O. Dapper D.M., Amsterdam 1806.