JĘZYK W POZNANIU Ogólnopolska Studencka Językoznawcza Konferencja Naukowa
kng-jwp.home.amu.edu.pl

Marek Dolatowski (Poznań)

Synkretyzm przypadków w polskim, niemieckim i włoskim a ich frekwencja - analiza porównawcza

Synkretyzm przypadków obserwuje się w wielu językach indoeuropejskich. Ujednolicanie się form różnych przypadków najczęściej jest efektem zmian głosowych, w wyniku których wykładniki przypadkowe zanikają (por. utożsamienie się wołacza i mianownika w językach germańskich), czasem znaczenie ma również funkcjonalne porzucenie któregoś przypadka na rzecz innego (czemu jednak mocno sprzyjają wspomniane zmiany głosowe).
W języku prasłowiańskim paradygmat przypadkowy, w porównaniu z praindoeuropejskim, zachował się w najmniej zmienionym stanie: z ośmiu przypadków pozostało siedem. Zaniknął ablativus, którego funkcje przejął dopełniacz, morfologicznie kontynuujący zarówno dawny ablatyw jak i dopełniacz. Taka sytuacja obecna jest wciąż w języku polskim.
Język pragermański stracił więcej przypadków: vocativus, ablativus, locativus i instrumentalis; przy czym należy podkreślić, że we wczesnych językach germańskich można znaleźć jeszcze ślady m.in. narzędnika. Ich funkcje przejęły głównie nominativus i dativus. W dalszym rozwoju języki te traciły kolejne przypadki, kończąc w skrajnych wypadkach na porzuceniu tej kategorii lub na formalnym rozróżnieniu jedynie dwóch z nich (mianownik-dopełniacz). W niemieckim utrzymała się sytuacja pragermańska (cztery przypadki).
Łacina znała sześć przypadków, w porównaniu do praindoeuropejskiego tracąc instrumentalis i locativus. Ich funkcję przejął ablativus, będący formalnie mieszanką tych trzech przypadków praindoeuropejskich. W średniowiecznych tekstach m.in. francuskich obserwuje się rozróżnienie już tylko dwóch przypadków, pochodnych łacińskich mianownika i biernika - natomiast współczesne języki romańskie kategorię tę w paradygmacie nominalnym zupełnie odrzuciły. Funkcję przypadków przejęły przyimki (konstrukcje przyimkowe).
W przeprowadzonej analizie tłumaczeń polskiego, niemieckiego i włoskiego angielskiej powieści "Nightwork" Irwina Shawa sprawdzono frekwencją poszczególnych przypadków. Uzyskane dane statystyczne przeanalizowano pod kątem diachronicznym, uwzględniając pochodzenie danych form przypadkowych. Starano się sprawdzić, czy przypadki synkretyczne wykazują większą frekwencję niż przypadki niesynkretyczne, oraz jak daleko ewentualne różnice we frekwencji sięgają. We włoskim, języku bezprzypadkowym, próbowano zanalizować syntaktyczne funkcje podmiotu i dopełnienia bliższego (jako odpowiadające z grubsza mianownikowi i biernikowi) oraz konstrukcje przyimkowe.
Całe badanie ma charakter diachroniczny i statystyczno-porównaczy.



Gdzie i kiedy: